Op zoek naar nakomelingen van Belgische vluchtelingen uit de Eerste Wereldoorlog
Nijmegen
Als zelfstandig historicus heb ik veel gepubliceerd over de geschiedenis van Nijmegen. Herhaaldelijk kwam daarbij de raadselachtige Eerste Wereldoorlog langs. Zo schreven de Franse nonnen van de Nijmeegse meisjeskostschool Notre Dame des Anges in augustus 1914 in hun Chronique dat ze de kanonnen bij Luik hoorden dreunen. Kon dat überhaupt? Wat in elk geval niet kon, was terugkeren naar Frankrijk. Voor deze zusters én hun Franse leerlingetjes betekende de oorlog een ballingschap van ruim vier jaar.
HERDENKING
De herdenking van 2014 was reden om mijn vage belangstelling te concretiseren. Ik richtte een kleine tentoonstelling in over Nijmegen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Om aan beeldmateriaal te komen zette ik een oproep in huis-aan-huisblad De Brug, die me bij een telg uit een vluchtelingenfamilie bracht.
DE FAMILIE POUSSET
Jean-Jacques Terheggen bezorgde me niet alleen foto’s uit het familiealbum, ook vertelde hij me een bijzonder verhaal. Zijn grootouders waren met hun grote gezin in augustus 1914 vanuit Belgisch Limburg naar Ubbergen, een gemeente naast Nijmegen, gevlucht. Daar werden ze hartelijk ontvangen door burgemeester Jan Dommer van Poldersveldt. Deze burgemeester was twintig jaar eerder op een kostschool in Visé bevriend geraakt met Jean-Jacques Pousset. Nadat het gezin een half jaar in de burgemeesterswoning had gewoond, verhuisde het naar Nijmegen. Kort na de wapenstilstand van 1918 keerden de Poussets terug naar België. Op één dochter na, Mia, die door het kinderloze echtpaar Dommer van Poldersveldt geadopteerd werd en achterbleef. Jean-Jacques Terheggen is haar zoon.
Bladzijde uit een register van Belgische vluchtelingen in de gemeente Nijmegen (Regionaal Archief Nijmegen)
ZOEKTOCHT
Door dit intrigerende verhaal raakte ik benieuwd naar de belevenissen van andere families van Belgische vluchtelingen die in Nederland zijn gebleven. Ik besloot om deze nakomelingen te interviewen. De vraag was echter hoe ik deze mensen bereikte. Door mijn plan in mijn vriendenkring en op social media te delen, ontmoette ik enkele van deze nakomelingen. Inmiddels heb ik 25 mensen geïnterviewd.
NAKOMELINGEN
Eén van hen is Madeleine die bij het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) in Den Haag werkte. Zij stamde af van een alleenstaande moeder uit Turnhout die in Alkmaar als bakkersmeid een nieuw bestaan had opgebouwd. Van het CBG was het een kleine stap naar het tijdschrift voor familiegeschiedenis Gen, waarvoor ik een artikel schreef dat nieuwe contacten opleverde, onder meer met Frederik uit Antwerpen, wiens grootvader eind 1918 voor de Belgische justitie naar Nederland was gevlucht en leraar in Den Bosch was geworden. Het vluchtmotief was zijn vriendschap met de activistische flamingant August Borms, die met steun van de Duitsers hoopte Vlaanderen te bevrijden van de Franstalige overheersing.
REDENEN VOOR HET VLUCHTEN
Gaandeweg heb ik het hele spectrum van Belgische vluchtelingen verkend. Angst voor oorlogsgeweld, desertie en Vlaamsgezindheid waren de belangrijkste redenen om naar Nederland te vertrekken. Bijkomende factoren waren voedseltekort, seksueel geweld en gezinshereniging.
NIEUWE INTERVIEWS
In november 2018 hoop ik een boek te publiceren over de geschiedenis van in Nederland gebleven Belgische vluchtelingenfamilies. Voor dit boek ben ik nog steeds op zoek naar mensen om te interviewen. Daarom wil ik bij deze graag een oproep doen. Bent u een nakomeling van Belgische vluchtelingen of kent u nakomelingen, neem dan contact op met mij via een van de volgende kanalen:
- geschiedschrijving@nullhotmail.com
- telefoonnummer: 06-52090786
Beste Rob, In mijn bezit heb ik een boek van Louis Pirenne, waarvan de vader ten gevolge van de Grote Oorlog in Nederland terecht is gekomen, hoewel hij al een huis bezat in Tongeren om dat met zijn vrouw te gaan betrekken. Wellicht is het boek je bekend. Zo niet, vermeld ik hierna de gegevens:
Louis Pirenne, De archivaris vertelt. Tilburgse en Bossche herinneringen. Uitgeverij Veerhuis, Alphen aan de Maas, 2009. Louis is inmiddels overleden, maar zijn kinderen zijn -voorzover mij bekend- in leven en de meesten wonen in Nederland. Het boek vertelt oa. wat de lotgevallen van zijn vader waren.
Ik weet niet of het boek nog verkrijgbaar is. Eventueel heb ik nog een exemplaar voor je ter beschikking.
Succes met het boek en met vriendelijke groet, Ton Hilte
Hallo Rob,
In maart 2014 was ik in Museum aan de Stroom in Antwerpen. Toen werd deze wisseltentoonstelling aangekondigd over Belgen die tijdens WO I naar allerlei landen zijn gevlucht, waaronder Nederland: http://www.mas.be/nl/activiteit/exodus. Ik heb de tentoonstelling zelf niet gezien, maar dit is voor jou zeker interessant.
Op de bovenste (zolder)verdieping van museum Flehite in Amersfoort wordt ook aandacht besteed aan Belgische vluchtelingen die in WO I naar Amersfoort e.o. vluchtten: https://museumflehite.nl/tentoonstellingen/4811417/permanente-tentoonstelling-over-amersfoortse-geschiedenis.
In het Paviljoen WO I bij Museum Huis Doorn werd dit jaar ook nog aandacht besteed aan de vlucht van Belgen naar Nederland tijdens WO I: http://www.huisdoorn.nl/nl/exposities-arrangementen/exposities-overzicht/op-de-vlucht/.
Groet,
Stan Morre
Hallo Rob,
Ik ben de kleindochter van Mia Pousset. Mijn vader Paul was vijfde van de elf kinderen.
Ik heb mijn oma nooit gekend en toch steeds een sterke band met haar gevoeld.
Bedankt om haar onder de aandacht te brengen, je mag me zeker contacteren indien dat interessant voor je is.
Lieve groet !
Miriam Terheggen
Ik zie uw oproep natuurlijk veel te laat. Moet ik het boek maar lezen komende winter.
Mijn grootvader is een in 1914 gevluchte soldaat en is nooit meer terug gegaan.
Ik ben in het bezit van een afschrift van een brief van de burgemeester van Oud Beijerland aan de Minister van Oorlog betreffende zijn geval. De foto in Obl. heeft dan ook mijn interesse.
Door stamboomonderzoek ben ik er recent achter gekomen dat twee van zijn neven naar Frankrijk waren gevlucht, allebei daar getrouwd en vader geworden. Een soortgelijke situatie dus.
Jules
Hallo Rob,
Tijdens mijn speurtocht naar de lotgevallen van de stamouders van de stamboom Gerritsen (Nijmegen en omgeving) van mijn echtgenoot kwam ik ook een Belgische vluchtelinge tegen. Zij is geadopteerd door Antonius Jan Bruce/Brus en Catharina Pittoors. Zij trouwde later met opa (Willem Gerritsen) van mijn echtgenoot in Nijmegen. Ze woonde toen met haar pleegouders in Ubbergen. Ik heb haar en haar pleegouders voor een groot deel kunnen volgen, maar er zijn nog onduidelijkheden. Hier een klein gedeelte van mijn speurtocht:
Zij is vanuit Belgie met een groep vluchtelingen naar het klooster in Uden gebracht.:
Victorine Brus */D21-23-3-1907 Villeneuve Belgie/Frankrijk
Victorine-Brus-21-03-1907-Aktenummer-43
bevolkingsregister | Uden | 1920-1929 | Gezinskaarten Gestichten
Registratie:Franciscanessen ingeschreven:4-7-1919
Wonende te Uden 1920 -1929
Vanuit Uden werd zij naar andere weeshuizen gebracht:
Registratie Deursen :Victorine Briss/Brus
1-8-1921 komende van Grubbenvorst
Opmerking: niet verwant met Antonius Jan Bruce en Catharina Pittoors
Registratie Zutphen 1930:Victorine Brus
14-9-1926 vertrokken naar Nijmegen
Victorine Brus *1-10-1909 Dendermonde (moet dezelfde zijn met ander geboortedatum, waarschijnlijk omdat ze een vondeling is)
Inschrijving Rotterdam 1937 samen met pleegvader Antonie Jan Brus weduwnaar
opm:Pleegkind vondeling te Dendermonde
Vreemd is dat werd aangegeven dat zij geen familie is van de pleegouders, maar wel dezelfde achternaam hebben volgens gezinskaart Uden, toen zij nog niet geadopteerd was.
Uden staat bekend dat zij veel Belgische vluchtelingen hebben opgevangen. De naam “Vluchtoord” bestaat nog steeds. Toevallig woon ik hier vlakbij.
Ik kwam jouw artikel en artikel over Familie de Wolf van de Groenestraat 47 tegen tijdens mijn speurtocht voor achtergrondinformatie over de familie Wolf (van het vervoersbedrijf en taxi Karel Wolf) in Nijmegen. Helaas is jouw familie de Wolf geen familie ontdekte ik vandaag.
Indien je meer info wil, laat het maar weten,
Vriendelijke groet,
Janny Elbers de Jong